خراسان شمالی با داشتن تنوع آب و هوایی رویشگاه ۴۸۳ گونه معادل ۲۴ درصد از کل گیاهان دارویی کشور است که فرآوری از این ظرفیت‌ها می‌تواند به ارتقای سطح درآمد و اشتغال در مناطق روستایی استان کمک شایانی کنند.
به گزارش ایرنا، خراسان شمالی به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز کشت گیاهان دارویی کشور، پتانسیل بالایی برای تولید گیاهان با کیفیت و بهره‌برداری از خواص درمانی آنها دارد. گیاهان دارویی مانند اسطوخودوس که در این استان کشت می‌شوند، خواص آرامبخشی بسیاری دارند و عصاره آنها در تولید داروهای شیمیایی نیز استفاده می‌شود. این ظرفیت‌ها می‌توانند به ارتقای سطح درآمد و اشتغال در مناطق روستایی استان کمک شایانی کنند.
اقتصاد این استان که به طور عمده بر پایه روستا نشینی استوار است، نیازمند توجه بیشتر به فرآوری محصولات کشاورزی از جمله گیاهان دارویی است. این موضوع در سفر مقام معظم رهبری به استان در سال ۱۳۹۱ نیز مورد تأکید قرار گرفت و به عنوان یکی از محورهای تحول اقتصادی استان معرفی شد.
با وجود شرایط مساعد اقلیمی خراسان شمالی، خشکسالی‌های مکرر، وضعیت نامناسب اقتصاد روستایی، و نبود کارخانه‌های فرآوری مناسب باعث شده‌اند که در دهه‌های اخیر، برداشت بی‌رویه گیاهان دارویی آسیب‌های جبران‌ناپذیری به رویشگاه‌ها وارد کند. به همین دلیل، در سال‌های اخیر ممنوعیت برداشت برخی از این گیاهان اعمال شده است، ولی به نظر می‌رسد این اقدامات کافی نبوده و نیاز به تدابیر جدی‌تری برای حفظ و احیای منابع گیاهی استان وجود دارد.
در حالی که خراسان شمالی به عنوان “بهشت گمشده گیاهان دارویی” شناخته می‌شود، نبود اراده و تصمیم‌گیری اقتصادی برای بهره‌برداری کامل از این ظرفیت‌ها، مانع تحقق پتانسیل‌های موجود شده است. گیاهانی مانند کاکوتی که در اکثر خانواده‌های خراسان شمالی یافت می‌شود، همچنان در فرآوری مهجور مانده و جایگاه خود را در سبد دارویی این خانواده‌ها پیدا نکرده است.
رویش ۲۴ درصد گونه‌های گیاهی در خراسان شمالی
خراسان شمالی با داشتن شرایط اقلیمی خاص، یکی از مهم‌ترین قطب‌های کشت گیاهان دارویی در کشور به شمار می‌آید. این استان با ۴۸۳ گونه گیاهی، معادل ۲۴ درصد گونه‌های گیاهی کشور، ظرفیت بالایی برای تولید گیاهان دارویی دارد.
سالانه هشت هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی استان به کشت گیاهان دارویی اختصاص می‌یابد، که بیشتر از پنج هزار هکتار آن به زعفران و گل محمدی تعلق دارد. علاوه بر این، ۱۴ کارگاه کوچک در زمینه تولید اسانس و عصاره و ۲۵ واحد در تولید نشاء و بذر گیاهان دارویی فعالیت می‌کنند. همچنین، هفت واحد فرآوری در زمینه زعفران مشغول به کار هستند.
گیاهان دارویی متنوعی مانند زعفران، گل محمدی، اسطوخودوس، نعناع فلفلی، موسیر، آویشن، شیرین بیان و باریجه در اراضی این استان کشت می‌شود. از این میان، زیره سبز با کمترین نیاز آبی و مقاومت بالا به خاک شور، یکی از گیاهان پرطرفدار و مهم این منطقه است که خواص درمانی متعددی همچون لاغری و درمان مشکلات گوارشی دارد.
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اعلام کرد که در سال گذشته، ۴۸ طرح مطالعاتی در زمینه کاشت گیاهان دارویی در سطح استان اجرا شد و این پروژه‌ها در حفظ و گسترش کشت گیاهان دارویی در منطقه موثر واقع شده است.
از دیگر گیاهان دارویی مهم این استان می‌توان به زرشک، گل محمدی و آویشن اشاره کرد که به دلیل شرایط ویژه اقلیمی، از کیفیت بالا و خواص درمانی فراوان برخوردار هستند.
چالش‌های موجود در کشت و فرآوری گیاهان دارویی
با وجود ظرفیت‌های قابل توجه، خراسان شمالی با چالش‌هایی در زمینه بهره‌برداری پایدار از گیاهان دارویی مواجه است. مهم‌ترین این چالش‌ها عبارتند از:
برداشت بی‌رویه گیاهان دارویی: برداشت بی‌رویه گیاهان در سال‌های اخیر آسیب‌های جبران‌ناپذیری به رویشگاه‌ها وارد کرده است. به همین دلیل، چندین سال است که برداشت برخی گیاهان دارویی در استان ممنوع شده است.
نبود کارخانه‌های فرآوری: یکی از مشکلات عمده در زمینه گیاهان دارویی، کمبود کارخانه‌های فرآوری در استان است که باعث می‌شود بسیاری از گیاهان برداشت شده به صورت خام به بازار عرضه شوند و از ظرفیت‌های اقتصادی و ارزش افزوده آنها به درستی بهره‌برداری نشود.
سوء استفاده دلالان: وجود دلالان در بازار گیاهان دارویی باعث شده است که بسیاری از کشاورزان نتوانند به طور مستقیم از محصول خود سود مناسبی کسب کنند و از این رو، بازار محصولات گیاهی در استان تحت تاثیر عوامل بیرونی قرار می‌گیرد.
خشکسالی‌ها و کمبود منابع آبی: خشکسالی‌های اخیر و کاهش منابع آبی، به ویژه در زمین‌های دیم، به چالش بزرگی برای کشاورزان و تولیدکنندگان گیاهان دارویی تبدیل شده است.
چالش‌های موجود در کشت و فرآوری گیاهان دارویی
با وجود ظرفیت‌های قابل توجه، خراسان شمالی با چالش‌هایی در زمینه بهره‌برداری پایدار از گیاهان دارویی مواجه است. مهم‌ترین این چالش‌ها عبارتند از:
برداشت بی‌رویه گیاهان دارویی: برداشت بی‌رویه گیاهان در سال‌های اخیر آسیب‌های جبران‌ناپذیری به رویشگاه‌ها وارد کرده است. به همین دلیل، چندین سال است که برداشت برخی گیاهان دارویی در استان ممنوع شده است.
نبود کارخانه‌های فرآوری: یکی از مشکلات عمده در زمینه گیاهان دارویی، کمبود کارخانه‌های فرآوری در استان است که باعث می‌شود بسیاری از گیاهان برداشت شده به صورت خام به بازار عرضه شوند و از ظرفیت‌های اقتصادی و ارزش افزوده آنها به درستی بهره‌برداری نشود.
سوء استفاده دلالان: وجود دلالان در بازار گیاهان دارویی باعث شده است که بسیاری از کشاورزان نتوانند به طور مستقیم از محصول خود سود مناسبی کسب کنند و از این رو، بازار محصولات گیاهی در استان تحت تاثیر عوامل بیرونی قرار می‌گیرد.
خشکسالی‌ها و کمبود منابع آبی: خشکسالی‌های اخیر و کاهش منابع آبی، به ویژه در زمین‌های دیم، به چالش بزرگی برای کشاورزان و تولیدکنندگان گیاهان دارویی تبدیل شده است.
تعداد گونه های گیاهی در دنیا هشت هزار نوع و در کشور یکهزار و ۷۲۷ گونه بومی و انحصاری است که خراسان شمالی ۴۲۳ از این گونه ها را دارد.
۱۱ اقلیم از ۱۳ اقلیم موجود در جهان در ایران وجود دارد و از ۳۰ هزار گونه گیاهی که در دنیا رویش دارد، هشت هزار گونه در ایران تولید می شود و به عبارت دیگر می توان گفت تعداد گونه های گیاهی موجود در ایران ۲ برابر کشورهای اروپایی است.
از هشت هزار گونه گیاهی موجود در ایران، حدود ۲ هزار و ۳۰۰ گونه ارزش دارویی، صنعتی و معطره دارد و از این تعداد یک هزار و ۷۸۲ گونه آندمیک (بومی) هستند.
مساحت حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی ۲ میلیون و ۳۳ هزار و ۳۶ هکتار است که شامل یک میلیون و ۵۵۵ هزار و ۲۰۶ هکتار مرتع، بیش از ۱۸۳ هزار هکتار بیابان و ۴۳۴ هزار و ۵۵۰ هکتار جنگل است؛ بنابراین، این استان ظرفیت بالایی برای کشت و پرورش گیاهان دارویی دارد.