تفاوت ارزش کار در فرهنگ ایرانی-اسلامی و تمدن غربی
نویسنده: غلامرضا مینا – پایگاه خبری اندیشه شیروان
در حالی که الگوی اقتصادیِ برخاسته از تمدن غربی، کار را امری اجباری و گاه تنبیهی می‌داند، در فرهنگ ایرانی-اسلامی، کار فی‌نفسه دارای ارزش و قداست است. این تفاوت نگرشی، ریشه در مبانی معرفتی و تاریخی هر دو تمدن دارد.
در فرهنگ اسلامی، کار تنها وسیله‌ای برای تأمین معاش نیست، بلکه عملی عبادی محسوب می‌شود. از دیدگاه اسلام، کسی که در طلب روزی حلال تلاش می‌کند، از عابدی که تنها به نماز و دعا مشغول است، جایگاهی بالاتر دارد. روایت‌های متعدد از ائمه اطهار (ع) گواهی بر این موضوع هستند؛ امام صادق (ع) توصیه می‌فرماید که انسان باید خود به دوخت لباس و وصله‌زدن نعلینش بپردازد تا از تکبر در امان بماند. حضرت امام کاظم (ع) نیز با اشاره به پیامبر اکرم (ص) و امام علی (ع) که خود به کار یدی اشتغال داشتند، ارزش کار و تلاش شخصی را یادآور می‌شود.
رهبر معظم انقلاب اسلامی نیز با تاکید بر کرامت کارگر، کار را نه‌تنها یک وظیفه اقتصادی بلکه یک عبادت و عمل صالح دانسته‌اند. ایشان فرموده‌اند: «کار را باید عبادت دانست؛ هر ساعت کار را باید با شوق انجام داد تا کشور به پیش برود.»
این دیدگاه در فرهنگ پیش از اسلام نیز ریشه دارد. در ایران باستان، کار با دین، عرفان و اخلاق درآمیخته بود و مشاغل حتی در آیین‌های مذهبی تقدیس می‌شدند.
در نقطه مقابل، تمدن‌های یونان و روم باستان، کار بدنی را عملی پست و مربوط به بردگان می‌دانستند. ارسطو و افلاطون هر دو بر این عقیده بودند که طبقات کارگر نباید در حکومت سهیم باشند، و افراد طبقه حاکم نباید به کار و حتی تجارت بپردازند. تنها فعالیت‌های شرافتمندانه برای آن‌ها، جنگ و شکار و سرگرمی‌های اشرافی تلقی می‌شد.
این نگاه منفی به کار، در دوران استعمار و پس از رنسانس نیز تداوم یافت. تا جایی که در برخی کشورهای غربی، کار به‌عنوان تنبیه برای مجرمان در زندان‌ها مورد استفاده قرار گرفت. اندیشمندی چون شارل فوریه، آرمان‌شهری را توصیف می‌کند که در آن، کار باید با “تعادل روح‌بخش” همراه باشد، نه اجبار و تحمیل.
نکته قابل تأمل آن است که همین فرهنگ غربی با این پیشینه، بعدها مکتبی به نام “کارآفرینی” را بنا نهاد که بنیاد آن بر خلاقیت در ایجاد کار است! چطور ممکن است فرهنگی که کار را تنبیه می‌دانست، اکنون داعیه‌دار نوآوری در اشتغال باشد؟
در عصر حاضر، برخی نظریه‌پردازان اقتصادی ایران با گرایش به اقتصاد لیبرالی غرب، مدل‌های توسعه غربی را تنها راه پیشرفت کشور می‌دانند. این در حالی‌ست که کشورهای موفقی همچون ژاپن، با بازآفرینی مفاهیم سنتی و فرهنگی خود، به الگویی متفاوت از توسعه دست یافته‌اند، بی‌آن‌که پیرو صرف غرب یا شرق باشند.
جالب آن‌که حتی در خود غرب نیز، نقش فرهنگ کار در توسعه اقتصادی به رسمیت شناخته شده است. ماکس وبر، پارسونز و گالبرایت از اندیشمندانی هستند که بر اهمیت اخلاق و انگیزش در ارتقای بهره‌وری تأکید دارند. به گفته گالبرایت، فقر ناشی از ناتوانی در انطباق با قواعد کار و نظم اجتماعی است. آدام اسمیت نیز بر اهمیت انگیزه‌های روانی و فکری در بهبود عملکرد نیروی کار تأکید دارد.
فرهنگ ایرانی-اسلامی با آمیختگی عمیق دین، عرفان، اخلاق و کار، ظرفیت آن را دارد که الگویی متفاوت و موفق از توسعه بر پایه ارزش‌های انسانی و الهی ارائه کند؛ الگویی که در آن، کار نه اجبار بلکه تجلی کمال انسان است.
💢عضو پیج و کانال های ما شوید …
پایگاه خبری اندیشه شیروان(مجوز ۹۶۲۰۴)
فصایی مجازی برای تمام مردم شیروان
دیدگاهتان را بنویسید