کوچ عشایر خراسان شمالی به ییلاقات؛ هشدار نسبت به بحران مرتع!

کوچ عشایر خراسان شمالی به ییلاقات؛ هشدار نسبت به بحران مرتع!
با آغاز فصل ییلاق، هزاران خانوار عشایر خراسان شمالی راهی مراتع تابستانه شدند. با توجه به خشکسالی های اخیر و این حضور پرتعداد در کنار پیامدهای اقتصادی و فرهنگی، نگرانی‌هایی نیز برای منابع طبیعی و تأمین زیرساخت‌های رفاهی ایجاد کرده است.

به گزارش خبرگزاری تسنیم از بجنورد، در روزهای اخیر با گرم‌تر شدن هوا و آغاز فصل ییلاق، هزاران خانوار عشایری خراسان شمالی به همراه دام‌های خود راهی مناطق ییلاقی و مراتع سرسبز شهرستان‌های استان شده‌اند. بنا بر اعلام اداره کل امور عشایر استان، امسال بیش از ۲۲ هزار خانوار عشایر با حدود ۱.۲ میلیون رأس دام، فرآیند کوچ سالانه را آغاز کرده‌اند.

این مهاجرت فصلی که به طور سنتی هرساله تکرار می‌شود، علاوه بر تأثیرات مثبت اقتصادی همچون رونق دامپروری و تولید لبنیات، چالش‌هایی نیز در زمینه تأمین آب، فشار بر مراتع، بروز اختلافات مرزی با روستاها و مخاطرات زیست‌محیطی ایجاد کرده است.

به گفته مسئولان امور عشایر، امسال به دلیل کاهش بارندگی و خشکسالی، ساماندهی کوچ و تأمین آب مورد نیاز دام‌ها اهمیت بیشتری یافته است. همزمان، کارشناسان محیط‌زیست هشدار داده‌اند که چرا و چرای بی‌رویه دام و ورود زودهنگام به مراتع می‌تواند به کمبود علوفه و آسیب به پوشش گیاهی منجر شود. همچنین شوراهای روستاهای ییلاقی خواستار هماهنگی بیشتر و اجرایی شدن طرح‌های حمایتی برای جلوگیری از بحران‌های اجتماعی بین ساکنان روستا و عشایر شده‌اند.

این موضوع با توجه به نزدیکی آغاز سال تحصیلی و نیاز به تأمین امکانات آموزشی برای فرزندان عشایر نیز ابعاد اجتماعی مضاعفی یافته است. مشکلات بهداشتی، دفع نامناسب زباله‌ها و نبود زیرساخت‌های خدماتی، نگرانی‌های دیگری است که مسئولان در دستور کار دارند.

امسال حدود ۳۵ هزار نفر از جمعیت عشایراستان و بیش از یک میلیون رأس دام از مناطق قشلاقی به مسیرهای ییلاقی کوچ می کنند، اما بر اثر کمبود بارش و خشکی کم‌سابقه، سطح پوشش گیاهی مراتع نسبت به سال گذشته تا ۳۰ درصد کاهش یافته است.

بیش از ۹۵ درصد مراتع ییلاقی شهرستان‌های خراسان شمالی شرایط بحرانی دارند و ذخایر علوفه مراتع نیز برای تغذیه دام‌ها ناکافی است. امسال تامین علوفه دستی برای دام‌های عشایر نسبت به سال گذشته بیش از ۲ برابر شده است. ادامه این وضعیت می‌تواند موج مهاجرت معکوس عشایر، کاهش تولید دام و تهدید امنیت غذایی استان را به‌دنبال داشته باشد.

نیاز فوری جامعه عشایری به آب و نهاده دامی

محدزاده رئیس جهاد کشاورزی خراسان شمالی با اشاره به وضعیت بحرانی عشایر استان اظهار داشت: طی روزهای اخیر، جامعه عشایری شامل ۷۴۰۰ خانوار با کمبود جدی آب، نهاده دامی، سوخت و مشکلات مرمت ایل‌راه‌ها روبه‌رو هستند. در حال حاضر فقط ۱۳ تانکر آبرسانی فعال است؛ در حالی که حداقل ۷ تانکر دیگر مورد نیاز بوده و امکان پاسخگویی به همه مناطق عشایری وجود ندارد.

وی افزود: خرید تضمینی دام، افزایش سهمیه نهاده دامی از ۲۵۰ به ۵۰۰ گرم، اصلاح قوانین مربوط به ضمانت‌های تسهیلات (کد پستی و ضامن شهری)، مرمت ایل‌راه‌ها، و همچنین تأمین برق، پنل خورشیدی و منابع آب از مطالبات فوری عشایر است. آنان همچنین خواستار حضور نماینده‌ای واقعی از جنس جامعه عشایر در ساختار تصمیم‌گیری هستند.

نمایندگان مجلس نیز با اشاره به سهم ۲۵ درصدی عشایر خراسان شمالی در تأمین پروتئین کشور، تقویت زیرساخت‌ها، بهبود آموزش، و تأمین امنیت دام‌ها را مهم‌ترین راهکارهای عبور از بحران فعلی عنوان کردند.

مشاور وزیر جهاد کشاورزی نیز چندی ئیش با حضور در جمع عشایر خراسان شمالی در این‌باره با بیان اینکه زنان عشایر ستون اصلی اقتصاد خانوارهای عشایری هستند اعلام کرد: حمایت و توانمندسازی زنان خانوار عشایری برای حفظ و تقویت معیشت، به طور ویژه در دستور کار وزارتخانه قرار گرفته است.

تخصیص منابع صندوق توسعه برای حمایت از عشایر خراسان شمالی

هادی قوامی، نماینده مردم اسفراین و بام و صفی آباد در مجلس شورای اسلامی، با اشاره به مشکلات روبه‌گسترش زندگی عشایر استان گفت: خشکسالی و مشکلات مربوط به دریافت تسهیلات بانکی از مهم‌ترین دغدغه‌های امروز عشایران است؛ به‌ویژه در شرایطی که ظرفیت تولیدی این قشر نقش مهمی در امنیت غذایی و تأمین گوشت قرمز کشور دارد.

وی با تأکید بر لزوم توجه جدی نهادهای ملی افزود: بر اساس پیشنهادات متعدد و پیگیری‌های صورت‌گرفته، مقرر شده یک درصد از منابع صندوق توسعه ملی به صورت ویژه برای حفظ دام عشایر کشور تخصیص یابد که این اقدام می‌تواند بخش قابل توجهی از نیازهای مالی و معیشتی آن‌ها را جبران کند.

این عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس درباره اجرای سیاست‌های فوری حمایتی تصریح کرد: سال گذشته با دستور ویژه وزیر جهاد کشاورزی، خرید تضمینی دام عشایر استان انجام شد تا بخشی از دغدغه نقدینگی این خانوارها رفع شود؛ تجربه‌ای که باید استمرار داشته باشد.

قوامی همچنین با اشاره به تثبیت نرخ ارز ترجیحی نهاده‌های دامی بیان داشت: با دستور مستقیم ریاست محترم مجلس، دکتر پزشکیان، تخصیص ارز ترجیحی برای نهاده‌ها مجدداً به قیمت پایه ۲۸۵۰۰ تومان بازگشت. این اقدام، ضمن جلوگیری از جهش قیمت علوفه دامی و نهاده‌ها، هزینه تأمین غذا برای دام عشایر را به طور محسوسی کاهش می‌دهد و به پایداری تولید ملی کمک خواهد کرد.

وی با بیان اینکه تامین معیشت عشایر امری فراتر از شعار و نیازمند تصمیمات راهبردی است، خواستار استمرار و شتاب‌بخشی به اجرای مصوبات حمایتی شد و گفت: امید می‌رود با تخصیص مناسب منابع، تسهیل در اعطای تسهیلات بانکی و تثبیت نرخ نهاده‌های دامی، شاهد کاهش مشکلات دیرینه جامعه عشایری و ارتقاء پایداری اقتصادی استان باشیم.

خطر چرای بیش ازحد در کمین مراتع خراسان شمالی

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی گفت: طبق ظرفیت مرتعی استان، امکان چرای حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار واحد دامی وجود دارد اما اکنون این عدد تقریباً دو برابر شده و فشار مضاعفی بر مراتع وارد می‌شود. همین موضوع، تخریب خاک، گرد و غبار شده است.

علی اسدی، در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم، ابعاد مختلف وضعیت عرصه‌های منابع طبیعی استان، چالش‌های مرتعی و اقدامات حفاظتی را تشریح و اظهار داشت: وسعت کل عرصه منابع طبیعی استان حدود دو میلیون و ۴۱۲ هزار هکتار است.

وی افزود: از این میزان، یک میلیون و ۷۹۵ هزار هکتار را مراتع، ۴۳۴ هزار و ۵۰۰ هکتار را جنگل‌ها و ۱۸۳ هزار هکتار را عرصه‌های بیابانی تشکیل می‌دهد. همچنین حدود ۲۵ هزار هکتار از جنگل‌های استان متعلق به جنگل‌های هیرکانی است که عمدتاً در حوزه مدیریت منابع طبیعی قرار دارند و بخش کوچکی از جنگل گلستان زیر نظر محیط زیست اداره می‌شود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی گفت: بیابان‌ها کمتر از ۱۰ درصد عرصه‌های منابع طبیعی استان را تشکیل می‌دهند اما مهم‌ترین چالش فعلی استان، از دست رفتن مراتع و مشکلات جدی قاچاق چوب است. با وجود خودروهایی که در جاده‌ها در حال حمل چوب دیده می‌شوند، اما باید گفت پدیده جنگل‌تراشی و قطع سازمان‌یافته جنگل‌ها در استان خراسان شمالی وجود ندارد و ساختار جنگل‌های استان آسیب ندیده است. آنچه دیده می‌شود عمدتاً مربوط به درختان باغی یا اراضی زراعی فرسوده و دارای مجوزهای لازم است.

وی با تأکید بر فشار بیش از حد بر مراتع استان، خاطرنشان کرد: طبق ظرفیت مرتعی استان، امکان چرای حدود یک میلیون و ۴۰۰ هزار واحد دامی وجود دارد اما اکنون این عدد تقریباً دو برابر شده و فشار مضاعفی بر مراتع وارد می‌شود. همین موضوع، تخریب خاک، گرد و غبار و افزایش سیلاب‌ها را در پی داشته است.

طبق آمار رسمی، در خراسان شمالی بیش از ۷ هزار خانوار عشایری زیست می‌کنند که سهم قابل‌توجهی در تولید گوشت قرمز و فرآورده‌های لبنی استان دارند. تخصیص یک درصد منابع صندوق توسعه ملی، استمرار خرید تضمینی دام و تثبیت نرخ ارز نهاده‌ها از مهم‌ترین ابزارهای پشتیبانی برای عبور از بحران خشکسالی و ارتقاء تاب‌آوری عشایر خراسان شمالی ارزیابی می‌شود.

تجربه سال‌های اخیر نشان می‌دهد زندگی عشایر علاوه بر تقویت تولید ملی و پایداری امنیت غذایی، گره‌خورده با مشکلات مزمن زیرساختی، بهداشتی و کمبود امکانات آموزشی است. هرچند امسال میزان ورود عشایر و دام‌ها رشد داشته، اما به‌وضوح فشار مضاعف بر مراتع و منابع طبیعی، ضرورت اجرای طرح‌های مدیریت کوچ و حمایت جدی از جوامع عشایری را حیاتی‌تر کرده است.

مسئولان استانی وعده داده‌اند برای حفظ تعادل میان معیشت عشایر و ظرفیت محیط‌زیست اقدامات جدی و اثربخشی را پیگیری کنند تا تداوم حیات اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی عشایر در کنار حفظ سرمایه‌های طبیعی استان تضمین شود.